Sunday 22 March 2015

DARLONG PATHIAN HNAM THLANG

    DARLONG PATHIAN HNAM THLANG
    By- Pu. Zatuapuia Chonnel

    Darlong , Pathian hnam thlang ei chang, Kristian a inpum, Pathian nei hnam eiin ti a, a dika. Changrochu, Pathian nei hnam nih Pathian hnam thlang hei om dân nih om dân ding chu I angka maw? Ti hi ei ngaitua phâk naw in ân lang.
    Kristian Diamond Jubilee ei hmang zoia, Centenary (Kum 100 na) ei kâi na ding a sawt ta nawh. Ei unâi Ranglong nih Chorei hei chun nu nih pa ah an nê ngai in, anni ngaisâng a. Changrochu, ei ngîr hmun en chun, mi hei ni hawi dingin inzak om fê a chang. Bible in (Heb. 5:12) ah A hun ngaitua chun zirtirtu chang na khop hial a chang tâk a. Pathian thubul A, AW, B hei chu lân zirtir nin la ngai vu zawka, a ti angkan, vawn ari hin , Pathian hnam thlang, Kristian a inpum tak, Pathian nei hnam heiin a hnam huapin Pathianni (Sunday) in FOOTBALL ei lân dâi a, ei la hlim êm êm a. Bible in ( Philipi 1:27) a I I hom chang rise, nin om dân chu Krista chanchin țha rêk loiin hmephot rise a ti nghâl a. Ân dâi hei (Players) hom a tam tianga chu Zû in nih Pathian ni inser loi an chang.
    Lal Saula chu Israel hei Lal dinga Pathian in a ruat chu a thupêk angkan a awm naw leiin poi ati fê a ( Samuel 15:35) Zawlnei hmanga Pathian in thu a pêk chu a zawm naw leiin a LAL changna chu a pai pêk a, Pathian in khawhri a tir a, LAL saula chu an tlawk tir țhin a (1 Samuel 18:10). Chunkadên chun eini Darlong hei hom Pathian hnam thlang intî vûkan , Pathian thu angka om loiin mâni ngaidân nih țha ti dân in ei om zawk leiin ei hnam laia buaina nih ințhenna a tlunga , YDA nih YMA, hnam pom nih pom loi, khua khatka tia v.c 2 (inhnika) omin eilaiah indoina a tlung a chang. Pathian hnam thlang inti vûkan, Pathian thu buaipui hnêk in, Pathian ditloi dân in lalna , thuneina hei umin, Krista chanchin țha rêka inhme loi nih a thupêk angka ei om naw leiin Darlong hnam in khawhri/ hringhri (sen/ngoi) thu ei buaipuia, tual ari in ei loi that pui ta a chang hi.
    Lal Saula chu Lal-ah a ruatpu, ân thlang pu chun ân Lal-na a pai pêk angkan Hnam a nên thlang pu chun Pathian hnam thlang ei changna hi ane paithla thei a chang ti hi loi hawi rei. Lal Isua’n theichâng kung a ra om dingin a ringa, a ra a hmu naw leiin ; vâni / țongsia ân phur a (Mat. 21:18-19) a thi angkan, ei Darlong hnam a hin Ra țha Lalpan a hmu naw chun vâni /țongsia phurin om pal hrawi ei tih ti hi inlâi a om a chang. In ngaitua an hun ta.

Thursday 19 March 2015

DARLONG PA VANGSAK LOI SIAM ZIAKA ALOI IMAK

C. DINGLIANA
VANG SAK SIAR KOP NA LEKHA BU-1970

Darchwai Khua awmlai. Khanchon na infen hma.
Date Particulers Expenditure
15/11/70 Khanchona Lura ram in chawk 12 November 1970
Lura Ram ahman aloi ipek in khir dingin ke hang Rs.500.00
Kal hman seng Rs. 4.45
18/11/70 H. Vunga Lawm hman peka ki hang pe Rs.30.00
21/11/70 Pu. H. Vunga Map nih Porcha ngai tua na ati a,
a kal hman rek ken chawi Rs. 44.00
13/12/70 Khanchona Ram thua Khanchon a hang seng Rs.3.65
20/12/70 H. Vunga hnianga Khanchon ke hang vit a. Rs.4.15
30/12/70 H. Vunga Porcha thu khor so a tia Rs.20.00
Ram hman pek baki ken chawi sa Rs.100.00
Total - Seng zat Rs.706.25
06/01/71 H. Vungan chan chin ani hong hril a Rs.0.80
17/01/71 Ram hman ipe zoi dingin Lala rek Khancho
kin hanga, a loi boi seng Rs.6.00
18/01/71 Kei man kihang nawk a a loi boi Rs.5.00
20/01/71 H. Vungan ani hawng koia akal hman Rs.5.00
Kei man ki hanga Rs.2.50
25/01/71 Khanchona Register hunsiama kihanga Rs.3.55
28/01/71 Register kin zutho a Mi 3 ka kethui khor so. Rs.47.00
Total - Seng zat chu Rs.69.85
17/02/71 Kin Ram asak tianga ala awm thua Roithang
rek kin honga Rs.4.55
20/02/71 Khanchon Ram inkhir tir dingin Domut Deb
thuiin kin hang. Rs.17.75
Kumut Deb a lomhman Rs.20.00
28/02/71 Khanchon a atho aw ding thu a kihan nawk a. Rs.2.25
04/03/71 Haksuavunga hnianga kihang vita Rs.3.00
14/03/71 Khanchon dena kihang vita Rs.2.25
23/03/71 Khanchon den a asak ting thua kihang nawk vita Rs.2.70
30/03/71 Ram Bawndok basto Kailashahar a kin zu tho a. Rs.16.30
03/04/71 Amin ahong ding leia Khanchon a ki hanga.
Amin a hong naw. Rs.2.85
Total - Seng zat chu Rs.71.65
Maipeka Chorai Ram
06/04/71 Asak tiang thua Haksuavunga ahonga Rs.2.00
24/04/71 Khanchon Ram Paikat hman in lama ki hanga
Rs.300/- katia Rs.30/- chai ani loipe Rs.270/-
akuta a awm.Rs.30.00
Seng zat chu Rs.272.00
24/04/71 Darchawi a Chuloia thing dol ken cho Rs.25.00
Aphur na Rs.13.00
A at hman Rs.105.00
Kei ma ne at pui hei Roitua Hmunthanga
1)9x1x15-11 2)4x2x15-3 3)3x2x15-1 4)9x1x13-10 5)
4x2x13-4 6)9x1x12-9 Total-24.5 fut
Lura Ram chung chang
10/10/71 Roia rek Khanchon king hang Rs.3.25
16/10/71 Kailashahara Ram lekha ena ke zu Rs.15.35
18/10/71 Khachona Lura Ram ena kihang a Rs.4.70
24/10/71 Lura ram thua Roithanga rek kin hang a Rs.3.10
30/04/71 J. Tinkhuma hnianga, H. Vunga ketir Rs.20.00
30/04/71 Lura Ram hman kihang pe Rs.500.00
Total - Sengzat Rs.546.40
71/11/71 Roitua Tatpong ken chaw Darchawi a A hman Rs.243.00
A phura hman Rs.13.00
A tan hman Rs.10.00
Forest lawm hman Rs.150.00
A at hman fut -30/- Rs.150.00
Total - Seng zat - Rs.198.50
3x2x9-10, 4x2x14-9, 3x2x14-10, 9x1x11-10, 3x2x11-6,
3x2x7-14 /04/’75 Darchawi a tanga Khanchon kin kal kum -
14 April 1975 Thawtanni 03/04/83 Khanchon a Bula,
Master Renga ina awm kin in a a awm tan ve thlatin
Rs.50/- hlaw in a awm.
April thla hlaw Rs.50.00
11/05/83 May thla hlaw - Rs.20/- Rs.10/- Rs.10/- Rs.10/- Rs.50.00
22/06/83 June tha hlaw Rs.50.00
09/07/83 July thla hlaw a lazoi Rs.50.00
31/07/83 Ni in akal ta a chang ahlaw a laka Rs.8.00
Total - Seng - Rs.208.00
Hmang rua inchokna fak siam in bolna Khanchon
11/03/83 Roihminga Rawnhla kung ken cho Rs.10.00
Kang tek 4x3-1 Rs.5.00
Chawhlui (1) khatka Rs.5.00
29/03/83 Thing at Tinthuama dawl Khanchon-
4x3x12-6, 4x3x8-6= fut10 ret
A phur hman Rs.30.00
A at hman Rs.120.00
An put hman Rs.15.00
Total - A seng zat - Rs.158.00
03/04/83 Hmingliana thing Khanchon 3X2X10X2 Rs.10.00
02/02/83 Setelman Amin lawmhman Rs.150.00
Lura phai in khina Seng zat Rs.178.25
Total - A seng zat - Rs.338.25
1983 Faksiam in bawl nok achang March-1993 Sunga
ibol zoi achang chukti Lalhminga Mania phaitho Bulan aruan
27/04/83 Bu inhman in soi nadinga Al zur inhnika (2) ka ruji Rs.16.00
An chuk hman Rs.22.00
17/05/83 Sehrat alzur in choka Mashilia kin hang Rs.1000.00
Langol Rs.15.00
Zual Rs.3.00
19/05/83 L. Hminga ru 4 nos Rs.16.00
21/05/83 Roithila rua 18 nos Rs.90.00
24/05/83 Mashili a Chial 10X5 Rs.50.00
Total - A seng zat - Rs.338.25
27/012/83 Hnamsiama innei
19/10/85 Lalsansuaki innei ni
25/02/91 Lalroidingi a kal ni pasal nei
25/05/91 Chuaithlunga nupui mak ni Lalengruali
14/07/91 Remthangmawii thero pek ni
20/12/96 Lalengruali rel nok achang hman Rs.400/- +
Thuihman Rs.190/- + Palai Rs.30/- Rs.620.00
28/03/93 Munda pa hong om ni -
28/03/93 Lokhia hong om ni
29/09/99 Siamdingi hman phal zoi tak tian dan (Riza bi lai)kara mi Rs.10/-pek khir
Palai Laidinga arengkan Rs.124.00
G. Total - Rs.3379.15

Wednesday 18 March 2015

ORIGIN AND IMPACT OF CHRISTIANITY IN DARLONG SOCIETY.

ORIGIN AND IMPACT OF CHRISTIANITY IN DARLONG SOCIETY.

The Darlongs experienced the light of Christianity in way back 1919. The social scenario at the time of the advent of the first missionaries among the Darlongs was full of inter- village feuds, nature worships and malpractices. The people were primitive, poor and totally illiterate. The coming of Christianity is a landmark which has brought a total changes in the socio-economic and educational life of the Darlong. Today all the Darlongs are Christian who have been able to attain a commendable percentage of literacy within a short span of time. So, the Darlongs, cannot but praise the Lord who have saved them from the clutches of fears and ignorance and pay tribute to the missionaries who introduces the GOOD NEWS OF SALVATION to them. In this paper we shall deal in brief, the growth of churches and impact of Christianity on the Darlong Society.
MISSIONARY ENDEAVOUR
Several attempt had been made by the missionaries to spread the gospel in North East India, but much could not be achieved due to strong objection from various corners. In 1890, J.H. Lorrain, a Baptist Missionary from London tried to enter Tripura but he was not allowed to. He and his friend E.W. Savidge tried again but failed. Under the initiative of Rev. W.R. Roberts, a reknown London based Evangelist, Dohnuna was sent to Tripura who stationed himself at Tlangsang, Jampui Hills in 1917. Dohnuna carried out his preaching with some other Evangelist, like Zatua of Behliangchhip, Jampui. The first missionary had to struggle very hard as they had to prove their worth in the midst of killing deseases like Cholera, small pox on one side and the barriers from the local chiefs and the Maharaja on the other side.
Ngurkhuma, Ngurdingliana, Hmuna and other embraced Christianity in 1919 due to strong endeavour of evangelistsm Dohnuna and Zatuaa. These young men were Baptised on 20th February 1920. The same year Hrawma, the father of Ngurkhuma also embraced Christianity which incurred the displeasure of the Chief who drove him out of the village. Evangelist Zatuaa was not a man to give up his mission; he also shifted to the new village from where he converted many people to Christianity including Liankaia who served as evangelist from 1921.
The life of the first Christians was full of difficulties. They were hated, despised and discriminated by the non-Christians who outnumbered them. Out of utter displeasure, The Maharaja ordered that whoever preach Christianity should be imprisoned and their houses should be burn down. The local chiefs were equally displeased, and requested the Christians to abandon their new religion. But the Christians were ready to face anything for the sake of upholding Christianity. So, the chief drove them out of his village, Saidara. The Christians left their village and made themselves a new village and called it TUALSUNGI LUNGDAW. The desperate Christian lived in their Jhum huts from where they attended Sunday School services held in the village. However, the chief insisted that they must cross the river Manu (‘Minaw’ in Darlong’). As a result of this order, in 1923, Sualiana, Renga, Zatuaa, Liankaia, Lalhmuna, Kapa and Thuama had establish a new village called DARCHAWI, from where they started spreading the gospel to all the villages far and near.
In this way, under great hardship the first Darlong Christians grew in number. The Darlong Christian Golden Jubilee was Celebrated in 1969, that is five years before the remaining non – Christians were Baptised in 1974. And in 1994, the Darlongs have attained its 75 years of Christianity and celebrated its great Day of Salvation, Diamond Jubilee.
EMERGENCE OF DENOMINATION:
The Darlong Christians confined themselves in five denomination – the Baptist, the Roman Catholic, Evangelical Free Church of India (EFCI), The United Pentecostal Church (UPC) and the Presbyterian Church. A brief account on how the Darlong embrace them:
THE NOTHE EAST INDIA GENERAL MISSION: Rev. Watkin R. Roberts founded the “Thado Kuki Pioneer Mission” which came to be known as the “North East India General Mission” in 1924. He assumed his responsibility for the Missionary work in Tripura as the welsh Mission could no longer take care of the Tripura Christian.
Rev. W.R. Roberts sent two evangelist, Thangte and Khuanga in 1917 and Rev. Dohnuna in 1918 to work in Tripura. Rev. Dohnuna worked as Field Officer. This way a few Missionaries came to Tripura to preach and proclaim the Gospel.
Insipte of the strong opposition both from the local chiefs and the Maharaja, Rev. Dohnuna, who was well known for his will power and intellect did not give up hope for mass conversion to Christianity in Tripura. Because of his enthusiastic evangelism, it was possible to bring the Darlong under the domain of Christianity.
THE JAMPUI PRESBYTERY: The first meeting of the Presbytery formed by the Mizo Christians (Presbyterians) who migrated from Lushai Hills (Now Mizoram) to Tripura was held at Tlangsang Village in Jampui Hills in 1919. In that Presbytery some Mizos notably Darthanchhunga, Laia, Lailianchema and Thankunga were appointed as evangelist. Under the supervision of Rev. Dohnuna, Darthanchhunga was sent to the Darlongs at Saidara village in 1918. Saidara villages was also known as Lalvankunga Khua (Village). At the beginning of 1918, Cholera broke out at Saidara and about 70 adults died. But this could not even discourage the Missionaries. As a result of the unfailing endeavour of the Missionaries, the first Darlong Christians were Baptised in this village on 20th February 1920.
THE NEW ZEALAND BAPTIST MISSIONARY SOCIETY: The New Zealand Baptist Missionary Society had tried to enter Tripura as early as in 1885. But only in 1937 the Eade Brothers were permited to visit Tripura and in 1938 the Tripura Maharaja permitted to established a station at agartala.
The NZBMS started their mission of preaching and trespassed into the organised Presbytery under NEIG Mission. As a result the Darlong Christian were separated from Jampui Presbytery, and in 1942 all the Darlong Christians joined the NZMB. Rev. G.H. Jones was one of the first Missionaries of the NZBM to enter the North Tripura District and to proclaim the gospel mainly from Darchawi, the Sub-Center of the NZBM.

TU HEI MAW DARLONG?

TU HEI MAW DARLONG?

Darlong hnam hi tu hei mawh ei chang ti hi zaw-na lian tak hi tik lai paia khatka aloi chang ve? Tena thawka ei hong suak maw? Tumaw ei pi ei pu hei? Tuna ei omna ram hi kata ei hong om maw? Ti ka pai reng hi zaw-na, zaw-na rit a chang thin. Ei changna tak tak ei hang in en a chang chun, Sap angka ngoi em hom chang chuang lem loi, Negro hei angka homa vom em em chang lem nghal loi. Ma lei a chun, ei changna dik tak hi chu Sap hei nih Negro inkara mi hi ei loi chang zawk. Asan chu ei piang hmang nih ei hmel hmang reng reng ahin ei ni Darlong Hnam hei hi inmak na bik tak ei nei.
1. EI HONG SUAKNA: Ei hong suakna loi in sut hmasak tak zongzong hei in an loi sut hlat thiamna chem ari chu SINLUNG a chang. Paite nih Thado Kuki lama loi insut ve hei chun, KHUL ti in an loi inziak ve. Mangka den chun, Lusei/Khawsak tianga loi insut ve hei chun, CHHINLUNG ti tlir in an loi inziak. I ihom loi changsiala, arihming dik tak zawkpu hi chu SINLUNG ti hi ring dan tlangpui a chang zawk. Ma lei chun, Hmar hnam tianga loi inziaktu nih loi insut tu ve hei hawm in SINLUNG chu an tawpna tlangpui chu a chang ve. Ma lei a chun, ei pi ei pu hei, Darlong, Hmar, Lusei etc loi hong suakna hlat chema ihawi chu SINLUNG chu a chang. Ziaktu laia thenka hei: Pu Hranglien Songate, Rev. Liangkaia, Pu K. Zawla, Pu. R. Vanlawma, Pu L.B. Thanga, (IAS Retd) V.Lunghnema, Pu. Letthuama Darlong, Dr. Sangkima, Rev. Lalremliana nih adang dang tamka an la om. Atu tu homin ei hong suakna bul chema an itarlang inrual chu SINLUNG a chang.
2. SINLUNG CHU TENA OM MAW?: Sinlung omna hi hun sawtka ibuaipui aloi chang thin. Ngaidan tamka nih ringdan tamka mi tamkan an loi hril. Lekha ziaktu thenka hei chun Great Wall of China hi SINLUNG a chang ti homin an loi hril thin. I ihom chu loi chang tasiala, ei pi ei pu hei han inhmawl taka anni loi hril thin dan chun Hmarsualam tiang (KHAWSAK) tiang ti in anni loi hril chawk thin. Tik lai hmanin thlak lam tiang Bangladesh ti in an loi in kok ngai thin nawh. Ma lei chun ringdan thlangpui hunsawtka loi kalpui aw thin chu Sak tiang ti ngei aloi chang. Ringdan angka tak chun, mithiam nih mivar hong suak tir a, Hnam thil ngaiven nih zirchiang mi hei in an hong sut dan nih an hong zong suak dan a chun, SINLUNG chu Sak tiang China rama ngeia i om a chang ti chu chiang vaikan an hril. Dr. Sangkima lekha bu inziak “THE MIZOS: SOCIETY AND SOCIAL CHANGE” Phek 12 na a chun, mangka hin ahril. “China rama khopui khatka XINLONG Sichuan (Province) rama i om ngei a chang” ti in ahril. “Ma khopui chu YULUNG tuipui thlang tianga YANGTZE KIANG tuipui sak tiang a kar vel laia i om a chang. KHUL bang hlui nih Ral vengna buk hei hawm tamka vawna ri in hmu thiam in ala om, ma hmun chu tun ari in khopui poimaw fe ala chang” ti in ahril sa. Ma taka XINLONG ti hi China tawng thiam hei hril danin a khawi dan dik tak chu, Pu Hrangliana Songate a History inzia a aloi inzia tak SINLUNG ti re khan an ang bak a chang. Mangka denin lekha ziaktu dang Upa Chhunga (RIP) lekha inziak “Pi Pute Sulhnu” a chun, Mizo pi pute hei chu SINLUNG atanga hong suak ngei an chang” ti in aloi hril ve. Mangka den chun Pu Letthuama Darlong, lekhabu inziak “THE DARLONG OF TRIPURA” achun Darlong hei chu SINLUNG atang hong suak ti in aloi hril. Ma lekha ziak hrang hrang atanga chiang vaika ihawi thiama i om chu SINLUNG(XINLONG) chu Sichuan Province ngeia i om a chang. Machu, hnam hrang hrang Darlong, Hmar, Lushai, Paite, Gangte, Simte, Biate, Chin, Hrangkhal, Ranglong etc hnam insut hei pom dan tlangpui chem a chang.
Hril chiang zualna dingin, Rev. Lalremliana, China rama, Patao Bible College a Pathian thu ahang zira, kum 4 lai China rama Sichuan rama hang om chun, Hualtu Welfare Association Magazine a ‘Mizo tobul leh kan tawnhriat’ ti chanchin an ziakna a (XINLONG) chu a om ngei ti nih ma rama i om hei chu ei unai hei an chang ti an zia. Ama thu ziak ahin SINLUNG (XINLONG) inlangna an chuang sa ngheh ngheh a chang. Ma map chu National Geographic Society, Washington DC July 1991 a insua a chang. Ma Map a chun chiang vaikan XINLONG/SINLUNG chu an lang. Changrochu China Horop a izia a chang. Ama thu ziak dungzui chun, ei pi ei pu hei loi hong omna ngei a chang ti chu chiang em em ka mai in anlang. Ma hmun a chun, lunglian tak tak, lung inpuk tian laia ei pi ei pu hei loi omna a chang ngei ti in ahril. Ma lei a chun, tun ari a mangka KHUA rihming ngei la om hi ei pi ei pu hei loi hong suakna bul a chang ti chu hnial mai chi a changin kei chun ki hawi nawh. Ma mai chu chang loi Darlong hnam chai chang loi in, Lusei, Hmar, Paite, Kuki, Biate etc hei hom in an pom dan tlangpui chu a chang.
1. A CHANG NAW LE TU HEI MAW DARLONG HI?: Darlong hei chu SINLUNG atanga hong ti chiang vaika hril a chang taka, Darlong chanchin inzia then thenka, H. Thangluia, B.Thangliana, Pu. Letthuama Darlong, Omesh Saigal, Rev. Liangkhaia, Pu. Zairema, Pu Thanglura Darlong etc ei bul nih bal an hril dan chun Monglian thla ei chang ti in an hril. Ei chang thiamna in awm chem chu, China rama tanga hong suak ei chang lei, ei piang phung (Structure) an ang lei nih ei hmel put dan nih ei vun rawng ari in nih hmul ei nei tam loi zia ari hom hin ei inlang hrim in an lang. Pu. Liangkhaia (RIP) loi ziak dan chun, Mongolian thla homa TIBETO-BURMAN ami ichang bik in aloi in zia fak a chang. Mangka den chun Hualngo Literature and Cultural Association “Zofate chinchin” ti bu 1995 suak a Zofate Tobul ti a inziakna a chun, Mongolian thla ichang in aloi inziak ve tlat nawk.