Saturday 25 July 2020

DARLONG KHUA INTAN DAN THENKA


DARLONG KHUA INTAN DAN THENKA

HMUNBEI (NALKATA)

A khua rihming intan dan:- a tuna Hmunbei (Nalkata) khua atanga sim tiang1/2 KM hla; tuipui kawla hmun khatka a om a, ma chu dil/Jala ei ti thin. Machu Meitei pa khat kan tuitialin a siama, ma dil atang chun tuipui phak khang kan NALA (drain) a siam sa lei in, NALKATA ti a khua rihming hom isak nghal a chang ti in ulian hei chun an loi hril.

KAI HMASAK HEI: Kum 1953 March thla han ma ma Jala kawla Nalkata chu mi dawng 6kan an va kai tan. Ma hmuna IN cho-khur an va choi ni chia hi chu ulian hei loi hril dan in 25th January 1953 ti in an loi hril. Ava kai hmasa hei chu atuna Kumarghat, tian lai chun Khumaghat an loi ti thin, atuna Block tlang kawla Forest ram khua ami thenka hei an chang. An mani hei chu:
(1) Pu Roipuia (Lawma Pa) nih a insung hei mi 9ka
(2) Pu Khawmliana (Hrenga pa) nih a insung hei mi -3ka
(3) Pu Hranthuama (Ngula Pa) nih a insung hei mi 6ka
(4) Pu Roidinga (Ninga pa) nih a insung hei mi 3ka
(5) Pu Vanhranga (Neidingi pa) nih a insung hei mi 5ka
(6) Sikari Sawma. Ani hi patol a chang.

Ulian hei loi hril dan angkan an rengka hin mi 29 an loi chang.

A kum nawk 1954 a chun, Saibual (Betcherra) khua atangin dawng in 2ka, Pu Dartualiana nih Tuapuia hei in an hang pan ve nawk. A kum nawk 1955 in Saibual khua atang den in dawngka Pu Sorthuaman a hang pan ve nawk. Changrochu, Patol Sikari Sawma rochun kum 1954 han Saibual(Betcherra) tiang aloi pan khir ve nawk. Ma lei in kum 1955 ari han HMUNBEI (Nalkata) a chu dawng 8ka an chang.

VANGSAK NIH SAKHUA: Vangsak dinga an loi ithaw chem. Chu Loi (Jhum) inhma a chang. Ma taka an nek fak loi inzawngna chu an kawl vela Nepali Hnam loi om hei hnianga loi inhlaw thin in anin sir. Ma lai vel rikua chun, ramsa, ran, dut(milk) hei chu fak seng ala chang naw lei in, nek fak tiang rochun harsatna tak tak an nei no.
          Sakhuana a chun ringtu ichang sai an chang lei in, khua an kai kum kumin, Biak In hom ibawl nghal a chang. Ulian hei hril danin, ma Biak In inhongpu hom hi Rev. Late Tlangawma Darlong, anti. Ma laia an Koihran upa hmasak chem. Chu Upa Khawmliana (Hrenga pa) an loi ti.


11. Sawithanga
12. Mosia
13. Thansangvunga
14. Nunthanga
15. Kangpuiliana
16. Pakunga
17. Rokula
18. Rohnuna
19. Rualchhunga
20. Renga

KHAWSAK DAWNG 20KA HEI
1.     Zairema
2.     L.T. Zama
3.     Lalchawna
4.     Thanhrila
5.     Famthanga
6.     Biaksanga
7.     Thansanga
8.     Nuntlunga
9.     Chhuanvawra
10.  Vanhrila

DARLONG DAWNG 9KA HEI
1.     Pu Lalngula,
2.     Pu Roipuia,
3.     Pu Khamliana
4.     Pu hranthuama
5.     Pu Vanghrana
6.     Pu Roidinga
7.     Pu Dartualiana
8.     Pu Tuapuia
9.     Pu Sawrthuama

KAI VOI 2NA: Kum 1956 February thla han unai Khawsak hei an loi hong inpem ve a, atuna Upa Biakvela hei omna hlang tiang. Ma kum den 1956 September thla den a Pu Lalngula S/o Pu Hnamtina Talan No-1 atangin a hongin in pem ve. Ma lai vel chun Darlong hei chu dawng 9ka an changa, Khawsak hong inpem thar hei rochu dawng 20ka an chang. Ma Khawsak hong inpem hei hi Sakhan Serhmun nih Tualsen khua atanga hong inpem an chang. Ma ahnuaia angka hin:-











Ulian hei to hril danin kum 1953 nih 1954 ari hi chun, azena Darlong hnam ziadan angka V.C. ineia inrel bawl thiam anla chang naw lei in, Khanchan V.C. hnuaia anla om in an hril. Ma zoi hnung chun, azena V.C. hong nei thiam ve dingin an om hnung chun, V.C. chairman hmasak chem dingin Pu Khamliana iruat a chang.

          Kachun, kum 1957 in dawng 9ka Talan atangin an hong inpem ve nawka, Ma hei chu:
1.    Pu Roizika
2.    Hualkhuma
3.    Ngurtua
4.    Roingula
5.    Rabia
6.    Romona
7.    Liana
8.    Rairenga
9.    Neithuama

Ma lai rikua vel chun, lekha thiam ti a ihril ding tham chu an la om no. Changrochu, Pu Lalngula, ha 1958 han Mission sikul inhong tan a changa, ama ha mission thawktu hmasak chem aloi chang. Ma hnung chun, thawktu pek bel sapin an om a, ma chu, Pastor Nunthlunga a chang. Kum 1959 in zirtirtu Lalngula, Hmuntha khua tiang an fen leiin ama thleng in Pu Promesh Ruram ipe a chang.

Kum 1960 atanga 1970 sungin Darlong nai thenka Hmunbei (Nalkata) a chun ahong inpem nawka, ma hei chu:

1.    Roihneldinga
2.    Thangtea
3.    Hnamngura
4.    Thangphira
5.    Tuangura
6.    Sunga
7.    Roia
An mani hei Saikar khua atanga an dawng 7 hin hong inpem an chang.

Ulian hei loi hril danin, Mission school chu kum 1962 han atawp a, Sorkar in Junior School ahong pek leia itawp in an loi hril. Kum 1956 han Rengram Sorkar in settlement ahong peka, ma taka tang chun, nita kita ti thiam in bul det fekan, rihuan rikap hei chu ithaw tan thiam in Hmunbei khua a chun a om tan. Ulian hei sir dan chun, kum 1960 atang han lungril nei fekan, rihuan chu an buaipui tan a, abikin, Pu Hrenga nih Pu Lalngula hei chun, hmasawna nih changkangna inhruaipu chang dingin an ring lei in, theira rihuan, Birtung, ser, serhlum nih thil dang dang ithaw tan in hma an loi la anti.

Ulian hei sir danin, kum 1970 kum hi Hmunbei khua ding chun kum sininsia thlak kum a chang anti. Asan chu, kum 1962 han Hmunbei khua Mei kang an tuar kum a changa, ma kum hin Darlong omna bik tiang chun, in dawng 3ka ti bak loi chu ikang fai rit a chang. A kai fai aw hi, thil burble umhai khatka te hom kel hman loia ikang fai a chang. Ma mei kang suak lai hin, khua ami ife hun a chang lei in, nupang naipang thenka ti bak loi chu khua a I om an om naw lei in. Ma laia in Pu Ngula, Pu Liana nih Pu Lala in chai akang loi ti in an hril. Ma kum atang chun, Hmunbei khua a chun nansa fekan harsatna intakna nih ngheitamna atlung. Darrlong khua then tamka dek chun Hmunbei khua chu, ngheitam khua an loi ti hial thin. Asan chu, khiang ka tiang, an in nih loi kang fai thak a chang lai nih ri huan rikap anla puitling pek naw lei hom a chang. Ipaia hma an hang lak tan lai taka vanduaina an chunga itlung pek a chang lei in, nansa fekan harsatna an tong. Ulian loi sir dan dek chun, ma taka tangin, unai Khawsak tianga mi tamka dek chu, Jampui tlang tiang nih Mizoram Bunghmun, Bungthuam tiang anih pem puipha anti.

Changrochu, harsatna tamka kar homa beidawng loi in, pathian ringsanin tang an lak nawk fan fana, Pathian ompuina zara, atun chun, dinghmun thatak hong inding thiam in an om. Darlong khua ka ti a chun Birtung zuar tha pawl tak nih remchangna nei tha pawl tak hom an chang ta. Inzirna nih tawkna tiang hom hma an sawn fe. Koihran tiang chun, Koihran in 3ka lai a om. Baptist, EFCI nih Presbyterian. Kal in velna tiang hom remchang tha tak inei in, an khaw kawl lawka railway station I om nih national highway ihrut in an om.

Thurawn lakna; 
1. Darlong Eng, Decber 2002 issued
2. Hmunbei ulian Thenka