Sunday 2 October 2016

HNAM THALAI AVUL TA E

HNAM THALAI AVUL TA E

Lal khawngura azai azai anti,
siruk thla chiang mange ti in,
Lal Thangura lalna atuai ta e,
An lalna run hmak zoi ta e.


Hnam thalai avul ta e, avul ta e
Chawrthlapui angin eng mawi e
Hma lam pan in a kal zel e
Daltu ahnial in adan zoi thin e

Pi pu sualnu thoi har nawk e
Hratthuma angin Hnam thalai avul e
Sappui nun ram hlia khu tumin
Atang ta e, Hman thalai rual.

Lunginrual in an zai ta e, zai ta e
Hlimin an lam an lam khawm e
Hman dang val reng ngai bik loi e
Amawi, amawi ti in zai rual e.

Mahi tun lai Darlong tong nih tian laia omhroi tong in nawk a chang. Mi tamka chun Mizo tong ei loi ti mai thiam. Ma chun tian lai han, Chungtlang tong hom an loi ti thin.

KAL KE TI DYF A

KAL KE TI DYF A

Furpui ahong inher hliam in,
kawl ni eng thar ahong suak,
Dar nai val rual hlima an lawm na hun chu,
ahong in her suak nawk ta DYF ni.

Thuanna tlang dang homsila,
Ane koi kawm DYF in Dar nai val rual hei,
hlima zai vawr a leng in rual dingin.
pan inhmo keti DYF om na hmun chu.

Ruapui thlipui hong hrang hom siala,
Ne dan chel no ni Dar nai hei hi,
Tangin rual in kal chawi vawr ei ti
Hnam hmasawn na dingin.

Hnam dinga ra tha insua tum in,
ki thiamna zongzong hmang keti
ki vanglai hun hlu takin ani hliam khal hma in
Hong vero, aw! Dar nai in ti ka pai hei.

Saturday 1 October 2016

KI INTEM ATANGA INFUINA

KI INTEM ATANGA INFUINA

BY
Dr. FamkimaDarlong
(Medical Superintendent)
The Leprosy Mission Hospital
West Bengal
.

1982-84 vel han Shillong a kin zirlai han Darlong Socio Cultural Organisation ti hi kin in siam ve a. Member chu kin tam vai no. Asan chu, Darlong zirlai naipang kin hrawi fe lei a chang. Ei ram tiang a hawng in zawmpui kin tum a, then then katia chun kin hlawthling in, program chik chak ahom ha kin hong nei ve thin. Hun a hong liam tira, kum a hong vun liam tir a chang chun, , DSCO hi khua hom a dingna ei hmu ta no, Shillong ti bak loi chu.
Chun DTLI ha phur vaika nei tan nawk achanga, eikal that a, Chanchinbu hom “DARLONG ENG” ti in ei insua hial ha, hun itenka maw chang ha chu, kum tin DARLONG THARLAK KUT ha abuaipui pu hom a chang. Changrochu, atun chun, ei chanchinbu hom a boi mai achang. DTLI rihai hom eihawi ta no.
Ileia mangka hin eiboiral zel thin maw ti in ki ngaitua ve a chang chun, Ke ngai dan ve mai chun ma hei hi chang ati.
Akhat na: chun Full time inpe dingin ei thling no ( alei chu hlaw boia full time sin hi a harsa)
An hnina: achun resource ( computer, chanchin in hril in-nep dan(communication), tangka, hun, facilities dang ( eg printing, email, smartphone ) ei nei no ma lai han. In tak tawk tawk ka hman in thil tamka a thaw ei tum achanga, ei thaw sawt thei no.
An thumna: chun dedication or commitment nih encouragement thlarau hi ei nei no.
College ki zawiin, khua a ki hawng suti a, news letter ei tawng in ki hong tan ve a, ki exam result ki nghak kar ka. Kin sem hin mi khat kan “zu-ek”rek ane tekhin, ane encourage hnekin ane discourage.
Ram danga ki sin a rawngbawl in, changrawchu khua nih hnam angka atun lai hin ei Itho hi ki ngaiven in ke siar ve nai thin. Atun lai lekha thiam ei tam a, sarkar lai homa mi lian ei om , facilities ei nei ve taka, talent nughak thlangval an tam a, ideas ( lungril) tam ka ei nei a, khovel mi dang hei chungchang ei hawi/hmu a ei van nei nih Pathian in mal ane sawm.
Chun thil danga (Hmasawna tiang) ei in ka in ke hmu. Program hom tamka hnam angkan ei thaw in ke siar ve nai thin. Entirna in YDA program hrang hrang, Darlong Idol, tian lam chungchang nih thil tamka khua tiang ei hmang. Chun Chanchin hom ei in hawi thiam, facebook page DARLONG BUKPUI ei nei leiin. Hnam dang te hma an sawn ta, anin ka lian ta. Ei ni te ei tan ve chai achang hi. Thil ei tan reng reng hin thil tam ka ei in thial thiam, ei la thaw thin loi hate. Changrochu, inthial hnekin, tholoi tol hi ala se bik. Maleia chun thil thar thaw vu eiti, in thial vu eiti, zir vu ei ti, mangka chun, azai zai in hma sawn ei tia, a hnam angkan mi va ang ve ei ti.
Ki ti tak angkan atun lai program tamka ei khua level a hin ei hmang a , ma buatsai ding hin hnam atangin mi then then kan an hun, an tangka, an taksa anin peka ei lom ( Mi tamkan ei ithaw thei loi an itho hi ei hawi mai atul ei lungril ah.) An hnianga lawmthu ei hril atul.
Hmatiang in ka zel nih hlawthling ei awi chun, ma hei hi ei zui tul ati: (kengaidanmai)
1. Hlim nih lawm vaikan thil ei ithaw hei hi hnam angkan ei lungril in lawi pawm/lawm rei.
2. Mi dem hnekin mi loi in pak rei ( athaw hei nih a buatsaipu hei)
3. Ei ithaw hi ki hnam ding ti hi ei lungrila lawi hoi rei.
4. Adempu chang loi in ei thiamna hmuna, ava ruan ve loi tum rei.
5. Asiat/athat loina zawng loi in ,athatna chai a hmul oi tum rei.
6. Encouragement ape loi in sei rei.
7. Dem tum ri ngot leiin, thil hi loi idem no rei. Suggestions loi pe zawk rei ei hnam hmasawna dingin.
8. Buatsaitu hei hi lawmthu loi hril rei, loi support rei asan chu ei ithaw awi loi/thei loi an ithaw achang. Ei van nok ve thiam dek no chun ki demna san ding reng a awm no.
9. Thil thar ei thaw hin, ei in thialna tam ati ( thil mak achang no)
10. Ringtu ei achanga, ringtu nunna ei nei atul... hmangaina, in hoi thiamna, mi demloina, mi ngaidamna, hmatiang hlawthling awina, ei in thial homin thoi nokna thlarau.
Winston Churchill ( England President hlui) ati chu “ Ei mani laia hmel ma ei nei nonte, put tiang hmelma ngot te anen se thei ding an boi”.
A ti tak angkan ei Darlong hnam laia a nen se tu ei om nonte put tiang mi dang/hnam dang ngot te anen sia thei ding an boi. Ei lungril ei in rual inte tuhom in nen se thei no ni. Hlawthlingna chu hnam angkan ei kuta a awm.
Ke lawm.

Monday 18 July 2016

DARLONG LAIA KUKI UNION

DARLONG LAIA KUKI UNION:

K. Hrengngura chu Darlong upa hei in, anmani ruan dinga an ruaina zara, hnam ding hmun ding thlirin hnam pa changna lungril liantak a hong nei a, an sinthawna ra suak chun Lal thuneina laka chun an suak taka, Lal Kut rik hom an tuar a tul ta naw. Changrawchu, an hma a sumpui zing tawng ding an i nei nih tuipui lian inhliai ding om chu a hong lang tak lei achun, K. Hrengngura chu a tum bak, a awi bak hnam mipui hei ngaitua in thaw tul in a om pek ta.

Tarik ni 24 – 25, May 1950 Saikar khua a Vanthlang inbumna nei a changa, ma inbuma chun Pu. Late. K. Hrengngura’n Darlong hnam khatka mai inthurualna nei chang loiin, Politic inhnela inzom khawm siam a tul dan hrilin mipui a fuina a chun “Kuki Uinon” ti rihmingin inzom khawm siam nawk a chang. 1950 kuma inthoka Kuki union chun, khawtina hnam zia-dan hmanga hnam roirelna tha, sorkar dan a roireltu thling, Village council (V.C) nei thei dan ding zongin sin athaw a, Darlong hnam khatka sung chaia sorkar roireltu Village Council nei chang loiin, Kuki inti thiam sung phota nei thei dan zawng in, an bei nansa ta Darlong hnam sunga chun kum 2 (inhni) ka sungin khawtina Village council a siam thiama,
Hnam dang Kuki inti hei laia chun, vawna ri in Village Council (V.C) siam alan thiam naw. 

Tripura sunga Tlang mi om hei chu in enkolna tha nei angkan insiam rem dan annei paka, Halam tiang mi hei chun Halamsa organisation hnuaia, Gabur, Galin ti in Roireltu an neia, Riang, Vai hei tianga kachun, Chawdhuri system in roireltu an oma, Chakma hei chun Dewan organisation hnuaia roireltu karbari inti an om ve a. Darlong hnam chai an Lal a thlawm hnunga roireltu mi dang nei ta loi an chang. Sorkar dan hmanga sorkar roirelna mai chu an hma song a chang tak leichun, Darlong hnam ding chun an hma sumpui zing a chang.Hnam insang, Hnam loi var tak lekha loi thiam hei reka sorkar dan khatka sunga om ve ding chun, lekha an thiam naw, dan an hawi naw, an chai, Tangka sum nih puan an nei naw. Ma achang naw chun, organisation loi nei sai, Halamsa maw, adang tumaw chang khatka khawk ni chang ingaiin a om. Maleiachun mi sunga va lut mai hnek chun Lal nei thin hnam zawk ti in, India sorkar danpui hnuaia mani zena roirelna nei thei dan om, Autonomas District Council hni in Politics hiala lut tulin a om leia, Sorkar sin thaw ding hom zong loiin. Tarik Ni 24 - 25 May 1950 kum chun, Saikar khua mipui i bumin “Kuki Union” ti rihming sakin party K.Hrengngura chun a loi inding suakpui ta chang. 
Mangkata Kuki Union rihming party an insiam tak hnung chun, Darlong inthurual hoi ti a inzomkhawm om sa chu, an inma chang loiin, a rihming an sak thar a chang. Hnam inthuruala inzomkhawm mai chang loia, party inzomkhawma thlak thleng a chang. Sorkara thil hni (Demand) neia, pawl insiam a chang tak leiin, arihai hom a thang lian ta fe a, Sorkara Demand a nei chu, Kuki Autonomas District Council 6’ Schedule or “Kuki Land” ti a chang.
District Council sunga khua om hei chu sorkar dan pui hnuaia dante te om hmangin (Customary law) hnam dan in Village Council chun roirelna nei thei dan a chang leia, ma dana roirelna nei thei ding chun party an insiam kanin (District Council) thuneina pek an chang hma a dai chun, Darlong khua phota chun Village Council (V/C) siamin Lal dana khawthlang thunei pu thin hei, khawnbawl Mukti-ar hei thuneina chu pai tir in, kum 1952 chun Vanthlang mipui thuneina in khawtin V.C hei thu innei tir a chang.

Kuki Union tawp.

Kuki Union hoitu hei rihming.
1. President. K . Hrengngura
2. Vice President. Mr.Lalhualkunga
3. General Secretary. T. Hratthuamliana
4. Assistant. “ Mr. Bulu Kuki
5. Treasurer. Mr. Tinthuama
6. General Treasurer. Mr. Tlanglawma hei an chang.
Hoitu heiin an in beisei dan chun, Darlong hei lai chaia chang loiin, hnam dang dang hei lai homa an hnam inrel bawlna tiang ha i ma in, Village Council siam Sorkar hnianga an demand ha, a sina inhmu thiam ha an in beisei dan a chang. Changrawchu, Darlong hnam lai chai ti loia chun tu hnam dang hman in an hnam inrel bawl dan inma a, Village Council siam chu an thiam tak naw leiin, an bei an indonga 1958 a ri chai party an indam thei, kachun K.Hrengngura hom hlawsam inti fekan 1959 kum chun mani insung dam dan ding ngaitua a tul ve leiin, an hniam an sang base loiin sorkar thokna a chun a lut ve ta zawk a chang.

Kuki Union a thlawm hnunga hnam inhruaina ala kal tir dan.
Kuki Union chu “Darlong inthurual hoi” ti a hnam inzomkhawmna kal tirpu achang leia, inzokhawm la kal tir thei dan ding chu hnam mithiam om sun hei chun an ngaitua zui tir a, ma lai chun, ma hei hin hnam committee ti in hnam inzomkhawm chu anlan tuk ngirin a om. 
1. Tinthuama. Darchawi. Chairman.
2. Johana. E.O Darchawi.
3. Thuamliana. Betchera. Secretary.
4. Tuathanga. Betchhera. 
5. Vana. Katol. Treasurer.

Pu Tinthuama Darchawi chun Kum 1959 a tangin 1973 kum a ri kum inzawnin, kum Sawmhlei kum inli (14) Chairman a chang. Ma sung chun thubuai rela khawdanga voi sawmhlei voi sari (17) an koi a. Voi sawmhlei voi sari a kal. Ama hi hnam inzomkhawma kum inzawna Chairman chang sawt chem a chang. Thubuai rel fel dinga koina dong tam chem nih kal tam chem hom a chang.
Tirkoi Thuamliana hi kum 1959 a tangin kum 1973 a ri an zawnin Secretary aloi chang ve, ama hi kum inzawna Secretary chang sawt chem a chang.
Kuki Union chu party hman changsiala, Hnam inzomkhawm kal tira ruat a chang leia, a thlawm hnung homin rihming dang dang sakin inzomkhawmna chu tawp loiin, Hnam mithiam hei chun anla kalpui tir a, sin tamka thaw in vawna ri hin hnam inzom chu Darlong hnam inzom (D.H.I) ti in ala dam mai.

Sources, 
1.DHI Minutes hlui
2. Kuki Union minutes hlui
3. Pu.C. Dingliana,Dairy (Kanchan)

Tuesday 17 May 2016

HRIAM KRISTIAN HLA BU SUAK AW

DARLONG KRISTIAN GOLDEN JUBILEE RA
(Hriam Kristian Hlabu)
Tun lai rualthar nih Thangthar hei chun, ei hawi phak ta naw mai thiam. Darlong Kristian Golden Jubilee ha 23rd January 1969 a Darchawi khua a, Darlong Hnam zongzong lunginrual feka ihmang a chang. Ma lai in mani tonga Lalpa inpaka Hla loi sak awi dopdop thin hmansiala, mani tonga ipakna hla la nei loi Hnam Darlong ei chang.
Golden Jubilee hmang zawi chun, Koihran mipui lai nih Hnam laia, nansa fekan Pathian in sin athaw tan a, Mipui hei rawl isuak tan chu "MANI TONGA PATHIAN INPAK" ti hi a chang. Pathian inpakna ahin loi hlim in loi lawm fe thin hmansiala, mani tong ngei a Lalpa inpak an chang naw lei in, an loi tui zawi tak tak thin nawh. Ma laia Darlong phaia kristian hla phua hmasa chem; Pu. Ngurkunga(1963) aloi changa, changhomsiala, a hla phua chun, adum zawi chel tak naw lei in, Koihran inkhawmpui lian (KBCA) 1970 vel chun, thu ngaituana a nei tan ta chang. Ma athu ngaituana chu, Darlong tong ngeia Pathian inpakna hla isiam. Kachun, ma thu ngaitua achang lai mek chun, rivana tanga MANA hong tul angka mai in, tuipui ral tianga unai New Zealand hei atang chun, Darlong tong ngei a Hlabu buatsaina ding sum chu tangpui dingin thu ahong thlung ta a chang. Lalpa chu inpak in om rise.
Kachun, Koihran executive chun, mani tonga hlabu nei chu a ngaipoimaw fe lei in, Koihran inkhawmpui liana athurel chu inbaw zui in, Hlabu buatsaitu pawl aruat ta a chang. Changhomsiala, ma laia, Hlabu siamtu pawl aruat dan hi ahuhoia inthung khawma siam ding ti a chang lei in, ti angkan aloi kal hram thiam tak naw lei in, Executive committee chun, Pu. Late T Hratthuamliana Darlong, Lamkhuang, kuta mophurna chu inhlan aloi chang ta zawk. Ma taka tang chun, Pu Hratthuamliana chun, mophurna chu adar a inbat in, asun azan base ta loi in, Mizo Kristian Hlabu atanga ila khawm in, amal te te in mani kut ngei in lekha puan a chun anzia tan ta a chang. Ma a kut ngeia a inzia hei chu, Pu. Late Johana Darlong, Darchawi, in khawl in aloi sut ve a, Ka chun, Tirkoi Pu Thuamliana Darlong, malaia Music Committee a Convener loi chang ve chun nansa fekan aloi tangpui ve. Kachun, Darlong tong dik taka, mi tong atanga hang inlet nawk chu harsa fe ti pum in, Darlong Hnam mani tong ngeia Lalpa inpak thiam tan dingin 12th 1975 han HRIAM KRISTIAN HLABU ti a in zawi in 1976 han tlangzar a chang.
Sources:
1. Darlong Kristian Golden Jubilee Souvenir
2. Darlong Phai Dairy (By Late Pu Siamkunga)
3. Hriam Kristian Hlabu (Publised by TBCU 1976)