Wednesday 18 March 2015

TU HEI MAW DARLONG?

TU HEI MAW DARLONG?

Darlong hnam hi tu hei mawh ei chang ti hi zaw-na lian tak hi tik lai paia khatka aloi chang ve? Tena thawka ei hong suak maw? Tumaw ei pi ei pu hei? Tuna ei omna ram hi kata ei hong om maw? Ti ka pai reng hi zaw-na, zaw-na rit a chang thin. Ei changna tak tak ei hang in en a chang chun, Sap angka ngoi em hom chang chuang lem loi, Negro hei angka homa vom em em chang lem nghal loi. Ma lei a chun, ei changna dik tak hi chu Sap hei nih Negro inkara mi hi ei loi chang zawk. Asan chu ei piang hmang nih ei hmel hmang reng reng ahin ei ni Darlong Hnam hei hi inmak na bik tak ei nei.
1. EI HONG SUAKNA: Ei hong suakna loi in sut hmasak tak zongzong hei in an loi sut hlat thiamna chem ari chu SINLUNG a chang. Paite nih Thado Kuki lama loi insut ve hei chun, KHUL ti in an loi inziak ve. Mangka den chun, Lusei/Khawsak tianga loi insut ve hei chun, CHHINLUNG ti tlir in an loi inziak. I ihom loi changsiala, arihming dik tak zawkpu hi chu SINLUNG ti hi ring dan tlangpui a chang zawk. Ma lei chun, Hmar hnam tianga loi inziaktu nih loi insut tu ve hei hawm in SINLUNG chu an tawpna tlangpui chu a chang ve. Ma lei a chun, ei pi ei pu hei, Darlong, Hmar, Lusei etc loi hong suakna hlat chema ihawi chu SINLUNG chu a chang. Ziaktu laia thenka hei: Pu Hranglien Songate, Rev. Liangkaia, Pu K. Zawla, Pu. R. Vanlawma, Pu L.B. Thanga, (IAS Retd) V.Lunghnema, Pu. Letthuama Darlong, Dr. Sangkima, Rev. Lalremliana nih adang dang tamka an la om. Atu tu homin ei hong suakna bul chema an itarlang inrual chu SINLUNG a chang.
2. SINLUNG CHU TENA OM MAW?: Sinlung omna hi hun sawtka ibuaipui aloi chang thin. Ngaidan tamka nih ringdan tamka mi tamkan an loi hril. Lekha ziaktu thenka hei chun Great Wall of China hi SINLUNG a chang ti homin an loi hril thin. I ihom chu loi chang tasiala, ei pi ei pu hei han inhmawl taka anni loi hril thin dan chun Hmarsualam tiang (KHAWSAK) tiang ti in anni loi hril chawk thin. Tik lai hmanin thlak lam tiang Bangladesh ti in an loi in kok ngai thin nawh. Ma lei chun ringdan thlangpui hunsawtka loi kalpui aw thin chu Sak tiang ti ngei aloi chang. Ringdan angka tak chun, mithiam nih mivar hong suak tir a, Hnam thil ngaiven nih zirchiang mi hei in an hong sut dan nih an hong zong suak dan a chun, SINLUNG chu Sak tiang China rama ngeia i om a chang ti chu chiang vaikan an hril. Dr. Sangkima lekha bu inziak “THE MIZOS: SOCIETY AND SOCIAL CHANGE” Phek 12 na a chun, mangka hin ahril. “China rama khopui khatka XINLONG Sichuan (Province) rama i om ngei a chang” ti in ahril. “Ma khopui chu YULUNG tuipui thlang tianga YANGTZE KIANG tuipui sak tiang a kar vel laia i om a chang. KHUL bang hlui nih Ral vengna buk hei hawm tamka vawna ri in hmu thiam in ala om, ma hmun chu tun ari in khopui poimaw fe ala chang” ti in ahril sa. Ma taka XINLONG ti hi China tawng thiam hei hril danin a khawi dan dik tak chu, Pu Hrangliana Songate a History inzia a aloi inzia tak SINLUNG ti re khan an ang bak a chang. Mangka denin lekha ziaktu dang Upa Chhunga (RIP) lekha inziak “Pi Pute Sulhnu” a chun, Mizo pi pute hei chu SINLUNG atanga hong suak ngei an chang” ti in aloi hril ve. Mangka den chun Pu Letthuama Darlong, lekhabu inziak “THE DARLONG OF TRIPURA” achun Darlong hei chu SINLUNG atang hong suak ti in aloi hril. Ma lekha ziak hrang hrang atanga chiang vaika ihawi thiama i om chu SINLUNG(XINLONG) chu Sichuan Province ngeia i om a chang. Machu, hnam hrang hrang Darlong, Hmar, Lushai, Paite, Gangte, Simte, Biate, Chin, Hrangkhal, Ranglong etc hnam insut hei pom dan tlangpui chem a chang.
Hril chiang zualna dingin, Rev. Lalremliana, China rama, Patao Bible College a Pathian thu ahang zira, kum 4 lai China rama Sichuan rama hang om chun, Hualtu Welfare Association Magazine a ‘Mizo tobul leh kan tawnhriat’ ti chanchin an ziakna a (XINLONG) chu a om ngei ti nih ma rama i om hei chu ei unai hei an chang ti an zia. Ama thu ziak ahin SINLUNG (XINLONG) inlangna an chuang sa ngheh ngheh a chang. Ma map chu National Geographic Society, Washington DC July 1991 a insua a chang. Ma Map a chun chiang vaikan XINLONG/SINLUNG chu an lang. Changrochu China Horop a izia a chang. Ama thu ziak dungzui chun, ei pi ei pu hei loi hong omna ngei a chang ti chu chiang em em ka mai in anlang. Ma hmun a chun, lunglian tak tak, lung inpuk tian laia ei pi ei pu hei loi omna a chang ngei ti in ahril. Ma lei a chun, tun ari a mangka KHUA rihming ngei la om hi ei pi ei pu hei loi hong suakna bul a chang ti chu hnial mai chi a changin kei chun ki hawi nawh. Ma mai chu chang loi Darlong hnam chai chang loi in, Lusei, Hmar, Paite, Kuki, Biate etc hei hom in an pom dan tlangpui chu a chang.
1. A CHANG NAW LE TU HEI MAW DARLONG HI?: Darlong hei chu SINLUNG atanga hong ti chiang vaika hril a chang taka, Darlong chanchin inzia then thenka, H. Thangluia, B.Thangliana, Pu. Letthuama Darlong, Omesh Saigal, Rev. Liangkhaia, Pu. Zairema, Pu Thanglura Darlong etc ei bul nih bal an hril dan chun Monglian thla ei chang ti in an hril. Ei chang thiamna in awm chem chu, China rama tanga hong suak ei chang lei, ei piang phung (Structure) an ang lei nih ei hmel put dan nih ei vun rawng ari in nih hmul ei nei tam loi zia ari hom hin ei inlang hrim in an lang. Pu. Liangkhaia (RIP) loi ziak dan chun, Mongolian thla homa TIBETO-BURMAN ami ichang bik in aloi in zia fak a chang. Mangka den chun Hualngo Literature and Cultural Association “Zofate chinchin” ti bu 1995 suak a Zofate Tobul ti a inziakna a chun, Mongolian thla ichang in aloi inziak ve tlat nawk.

No comments:

Post a Comment